De geschiedenis van Roze Woensdag

“In 1983 kon je beter een politiepaard zijn, dan een homo”

Helaas was de situatie tijdens de Vierdaagsefeesten voor LHBTI-ers niet altijd zo roos(of roze)kleurig. Tijdens de Vierdaagsefeesten van 1983 ontstonden er anti-homorellen. Relschoppers probeerden homocafé het Bakkertje (nu de Regenboog) binnen te dringen. Er werd zelfs een molotovcocktail naar binnen gegooid. Meerdere LHBTI’ers raakten gewond, maar de daders werden slechts gesust door de politie. De politie kwam pas echt in actie toen er een blikje bier naar een politiepaard werd gegooid. “Beter een politiepaard dan een homo”, staat er in het zwartboek dat COC Nijmegen heeft opgesteld naar aanleiding van de Vierdaagsefeesten van 1983.

Dit is bij lange na niet het enige voorbeeld van geweld gericht op LHBTI-ers tijdens de Vierdaagsefeesten. Veel mensen die deel uitmaakten van een seksuele minderheid en feministische vrouwen ontvluchtten in de jaren ’80 Nijmegen zelfs tijdens de derde week van juli. Zij werden vaak slachtoffer van gescheld, getreiter of geweld. Als reactie op de anti-homorellen in 1983 organiseerden de Nijmeegse LHBTI-beweging en de vrouwenbeweging in 1984 alternatieve zomerfeesten, en werd in 1984 Roze Zaterdag in Nijmegen gehouden. De naam Roze Woensdag is afgeleid van de Roze Zaterdag en de Roze Maandag (Tilburgse Kermis). 

Een lange tijd waren de Vierdaagsefeesten dus vaak geen feestelijk evenement voor LHBTI’ers en andere minderheden. Dat er nu plek is voor ‘een feest voor iedereen’ was niet altijd vanzelfsprekend, en de realisatie van Roze Woensdag ging niet zonder slag of stoot. Daarom is Roze Woensdag -naast een geweldig feest – een belangrijke dag om stil te staan bij LHBTI-rechten en -zichtbaarheid.

De eerste edities van Roze Woensdag

Tegenwoordig is op de woensdag van de Vierdaagse het hele centrum en de wandelroute in roze gehuld. Begin jaren ’90 gold dit enkel voor de Van Welderenstraat. Het was daar toen tijdens de intocht op woensdag een drukte van jewelste bij homocafé ’t Bakkertje (nu de Regenboog) en boekhandel de Feeks. Steeds meer mensen uit de Nijmeegse gayscene treffen elkaar in de Van Welderenstraat. En op initiatief van Café de Verjaardag en Café the Great Pretender geven horecaondernemers de doortocht van lopers een extra roze tintje. De kleur roze komt van de roze driehoek. Deze werd oorspronkelijk tijdens de Tweede Wereldoorlog gebruikt om homoseksuelen te herkennen. In de jaren 70 werd het een geuzenteken voor de homobeweging. Met de jaren wordt de feestelijke roze doortocht populairder. Eind jaren ’90 en in de vroege 2000’s wordt hier en daar al gesproken van een Roze Woensdag, dan nog vaak ‘Pink Wednesday’ genoemd.

Stichting Roze Woensdag

Vanaf 2001 reikt Roze Woensdag ook tot in de In de Betouwstraat. In juli 2002 vindt de eerste officiële editie van Roze Woensdag plaats, georganiseerd door The Great Pretender. Tegen 2004 is het al zó druk, dat de route in 2005 wordt verlegd. De populariteit van Roze Woensdag is dan zo gegroeid, dat je je met slechts een paar meter per minuut door de Van Welderenstraat en de In de Betouwstraat kan bewegen. Vanaf 2006 loopt de wandelroute daarom via de Waalkade. In 2007 wordt ook de Hertogstraat betrokken. Sander Ederveen ziet potentie in dit evenement, dat ondanks de groeiende bekendheid nog maar één podium kent. Daarom wordt op zijn initiatief op 2008 de Stichting Roze Woensdag opgericht. Dat jaar wordt er ook direct een nieuw podium betrokken bij Roze Woensdag. In 2019 zijn er in samenwerking met de Vierdaagsefeesten maar liefst 12 podia bij betrokken.

Met de jaren veranderde de rol van Stichting Roze Woensdag. De eerste jaren was de stichting vooral bezig met het vergroten van het evenement. In samenwerking met de Vierdaagsefeesten werden nieuwe podia betrokken bij Roze woensdag, en werd er voor gezorgd dat er overal roze te zien was. Met succes: Steeds meer lopers, ondernemers en feestgangers gingen roze gekleed. Ondernemers begonnen zich ook zelf aan te melden om mee te doen aan Roze Woensdag. Uiteindelijk had het evenement geen aanzwengeling meer nodig. Stichting Roze Woensdag kon aandacht gaan besteden aan andere zaken. Het feest was namelijk groot geworden, maar sommige mensen wisten eigenlijk niet eens waarom ze nu in het roze de wandelmarsen liepen.

Dit bracht de stichting ertoe inhoudelijke activiteiten te organiseren, gericht op zichtbaarheid van LHBTI-ers en bewustwording van LHBTI-rechten. Het doel van Stichting Roze Woensdag is inclusiviteit, óók voor de doelgroepen die wat minder makkelijk naar een evenement als Roze Woensdag komen. Het is echt een feest voor iedereen.

Dit artikel is tot stand gekomen met hulp van Helm de Laat en het Lesbisch Archief Nijmegen.

Link naar: Lesbisch Archief
Link naar de website: Roze Geschiedenis Nijmegen, over Roze Woensdag

Sander Ederveen (6 mei 1979 – 20 september 2023)

Oprichter van Stichting Roze Woensdag, medeoprichter van Stichting Rainbow Collective en Rainbow Collective Festival Sander Ederveen overleed op 20 september 2023 op 44 jarige leeftijd. Deze creatieveling, projectleider, netwerker, doorzetter, bedenker, brompot, kartrekker, regelaar, eigenwijsje, foutegrappenmaker, allesvoorelkaarkrijger was onvervangbaar.